Γράφει ο Δημήτριος Ι. Τσούνης
Το καλαμπόκι στην Ποταμούλα Αγρινίου συνήθως σπέρνονταν το μήνα Μάιο. Μετά το όργωμα του χωραφιού ένα άτομο έμπειρο στις γεωργικές εργασίες και με "καλό χέρι" αναλάμβανε το έργο του σπορέα. Η ποικιλία του καλαμποκιού ήταν η ονομαζόμενη Κοντόροκα που απαντάτε και στις μέρες μας και είναι ίσως ένα από τα σπάνια είδη παραδοσιακών σπόρων που διασώζονται στο χωριό. Έβαζε το σπόρο σε ένα ντορβά (σακούλι), μετρούσε δέκα αδρασκελισιές (10 μέτρα περίπου),αυτό λεγόταν σποριά και έφτανε από τη μία στην άλλη άκρη του χωραφιού. Το ίδιο επαναλαμβανόταν με τις "σποριές" μέχρι να σπαρθεί όλο το χωράφι.
Ακολουθούσε το "σβάρνισμα" του χωραφιού με την "σβάρνα" (ξύλινη πλεκτή επιφάνεια) την οποία έσερναν δύο άλογα και παλαιότερα βόδια.Επόμενη εργασία ήταν το σκάλισμα του καλαμποκιού για να κόβονται κυρίως τα διάφορα χόρτα, να προστίθεται νέο χώμα στη ρίζα και ακολουθούσε το πότισμα
Στο αρχικό στάδιο ωρίμανσης του καλαμποκιού στο χωράφι τοποθετούσαν την "τσιακατούρα", η οποία αποτελούνταν από μια φτερωτή μεταλλική που χτυπούσε σε τενεκέδες και με τη βοήθεια του ανέμου έκανε θόρυβο απομακρύνοντας τα άγρια ζώα όπως ο ασβός, η αλεπού και τα διάφορα πτηνά.
Η συλλογή γινόταν περί τα τέλη του μηνός Αυγούστου. Αν έβρεχε το καλοκαίρι υπήρχε μεγάλη σοδειά, διαφορετικά μόνο λίγα καλαμποκοχώραφα απέδιδαν καρπό, αυτά που ποτίζονταν με φυσική ροή από κάποια πηγή ή ποτάμι. Στον τρύγο υπήρχε αλληλεγγύη μεταξύ των κατοίκων για να μαζευτεί όσο πιο γρήγορα η σοδειά προκειμένου να προστατευτεί από τις βροχοπτώσεις. Μάζευαν τα καλαμπόκια ή καρπούζια όπως τα λεγαν στη ντοπιολαλιά σε κοφίνια (μεγάλα καλάθια από καλάμι), τα μετέφεραν στα αλώνια είτε φορτωμένα σε άλογα ή γαϊδούρια ή στον ώμο αν το χωράφι ήταν σε κοντινή απόσταση. Μόλις τελείωνε ο τρύγος από το χωράφι και συγκεντρώνονταν το καλαμπόκι στο αλώνι ξεκινούσε το ξεφλούδισμα. Εδώ γινόταν μια πραγματική γιορτή. Μαζεύονταν πολλοί συγχωριανοί, κυρίως νεαροί και νεαρές και γινόταν ένα άτυπο νυφοπάζαρο. Όλοι ζητούσαν από το νοικοκύρη να τους καλέσει στο ξεφλούδισμα που γινόταν πάντα το βραδάκι και κρατούσε μέχρι τα μεσάνυχτα. Όλοι οι προσκεκλημένοι κατέφθαναν με ένα σουφλί (μικρό μυτερό ξύλο) για να αφαιρούν εύκολα το περίβλημα των φύλλων του καλαμποκιού και καθόνταν σε παρέες χωριστά οι άνδρες από τις γυναίκες.
Ο νοικοκύρης προσέφερε στους καλεσμένους κυρίως σύκα, σταφύλια και τσίπουρο. Αμέσως ξεκινούσε το τραγούδι η μία παρέα και το επαναλάμβανε η άλλη. Το πρώτο τραγούδι ήταν συνήθως το παρακάτω :
'' Στρομπούλω μου στ' αλώνι σου και μες το περιβόλι σου
κάθεται νιός κι ανύπαντρος και ένας πρωτοπαλλίκαρος
και την στρομπούλω ξέταζε χίλια φλουριά της έταζε.
Στρομπούλω μ' πούνε η μάνα σου πούνε ο πατέρας σου ;
Η μάναμ' πάει στην εκκλησιά κι ο πατέρας μ' πάει στα μαγαζιά''.
Οι καπνιστές επέλεγαν από τα καλαμποκόφυλλα τα εσωτερικά κυρίως φύλλα, τα οποία ήταν κατάλληλα για το στρίψιμο των τσιγάρων, τα "ροκόφυλλα" όπως τα αποκαλούσαν. Ακολούθως το καλαμπόκι απλωνόταν σε όλη την επιφάνεια του αλωνιού που ήταν κυρίως στρωμένο με πέτρινες πλάκες και το ενδιάμεσο αυτών το κάλυπταν με κοπριά αγελάδος ή κατάλληλο χώμα για να μη χάνεται ο καρπός. Στη συνέχεια δυο νεαροί άνδρες άρχιζαν το "στούμπισμα" με το διράβδι. Το διράβδι ή λιουράβδι στην ντοπιολαλιά ήταν δυο ξύλα τα οποία συνδέονταν μεταξύ τους με δέρμα ζώου παλαιότερα και με καννάβινο σχοινί στη συνέχεια. Το ένα ξύλο του διραβδιού ήταν λίγο πιο κοντό και χοντρό, κατασκευάζονταν από πουρναρίσιο ξύλο, είχε δε "κεφάλι" από το μέρος που δενόταν το σχοινί. Το άλλο ξύλο ήταν λίγο πιο μακρύ και με λιγότερο πάχος και ήταν κατασκευασμένο από ξύλο κέδρου ή κυπαρισσιού και είχε κι αυτό κεφάλι από την πλευρά που τοποθετούνταν το σχοινί. Οι διραβδιστές ήταν συνήθως δύο στο αλώνι, ο ένας αντίκρυ στον
Το άλεσμα του καλαμποκιού για την περιοχή της Ποταμούλας γινόταν στο νερόμυλο του Γαλάνη στη Φραγκόσκαλα που είχε νερό από τον ποταμό Ζέρβα ή στο νερόμυλο που ήταν πιο κάτω στο Ποτιστικό Σαργιάδας. Η αμοιβή του μυλωνά ήταν πάντα σε είδος, το λεγόμενο ξάι και είναι πολλές οι ιστορίες με τους μυλωνάδες και τις παράτυπες αφαιμάξεις που πραγματοποιούσαν στα προς άλεση προϊόντα.
Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω το συλλέκτη ειδών λαϊκής τέχνης Γεώργιο Τσιτσιβό για την επίδειξη του διραβδιού που φαίνεται στις φωτογραφίες και είναι το αυθεντικό που χρησιμοποιούσε ο μακαρίτης συγχωριανός μας Λάμπρος Αναγνωστόπουλος.
